De stedelijke omgeving is altijd een kruispunt geweest van complexe politieke, economische en structurele uitdagingen. Huisvesting en stadsplanning spelen hierin een cruciale rol. Momenteel is de huisvestingscrisis in veel delen van de wereld een urgent probleem. Overheden proberen meer grip te krijgen op huisvestingsbeleid. Tegelijkertijd ontbreekt het vaak aan een langetermijnvisie, strategie en concrete plannen. Dit vraagt om snelle en flexibele reacties van woningaanbieders en stedenbouwkundigen.
De economische impact van de pandemie en de voortdurende oorlog in Oekraïne en in het Midden-Oosten, samen met andere mondiale gebeurtenissen, maken de situatie ingewikkelder. Huisvestingsaanbieders staan voor de uitdaging om betaalbare, duurzame woningen te bouwen. Daarnaast moeten ze gemeenschappen ondersteunen die kampen met groeiende economische problemen. De verouderde woningvoorraad vraagt om forse investeringen om aan de huidige veiligheidsnormen te voldoen, leefomstandigheden te verbeteren en klimaatdoelen te halen. Modernisering brengt extra lagen complexiteit met zich mee. Dit benadrukt de behoefte aan toekomstgerichte en duurzame huisvestingsoplossingen.
Historische Context
Het aanpakken van deze uitdagingen vereist innovatieve oplossingen die inspelen op veranderende demografieën en de evoluerende eisen van stedelijk leven. Wanneer we terugkijken op de afgelopen 150 jaar, wordt duidelijk dat de ruimtelijke crises van vandaag niet ongekend zijn. 'Moderniteit' is altijd synoniem geweest met stedelijke crises.
In de jaren 1850 en 1860 ontwierp Georges-Eugène Haussmann een nieuw Parijs. Hij loste overbevolking deels op met brede boulevards en open groene ruimten. Rond 1900 legde Camillo Sitte in Wenen de nadruk op het artistieke en esthetische aspect van stadsplanning. Hij pleitte voor organische, mensgerichte ontwerpen. Ebenezer Howard’s Tuinstadconcept begin 20e eeuw combineerde stad en platteland om de problemen van industrialisatie te lijf te gaan. In de jaren 1930 en 1950 bracht Le Corbusier een ordelijke, functionele stad met hoge dichtheden en hoogbouw. Elk van deze visies probeerde stedelijke problemen te “repareren”. Hun principes blijven invloedrijk tot op de dag van vandaag.
1
De Huisvestingssector Vandaag en de Rol van IFHP
De huisvestingssector staat op een kantelpunt. Oplossingen moeten toegankelijk, duurzaam en inclusief zijn. Dit gaat verder dan betaalbaarheid. Milieuvriendelijke ontwerpen, energiezuinige technologieën en groene ruimten moeten standaard worden. Innovatieve modellen zoals gemengde-inkomensprojecten, co-housing en gemeenschapsgrondbanken bieden hoop. Ze versterken sociale verbindingen en bieden oplossingen voor economische en ecologische problemen.
De International Federation of Housing and Planning (IFHP) speelt hierin een belangrijke rol. Opgericht in 1913, begon IFHP als forum voor de Tuinstadbeweging, geïnspireerd door Ebenezer Howard. Zijn visie uit Garden Cities of Tomorrow (1902) combineerde stedelijke en landelijke voordelen zonder hun nadelen. Howard’s cirkelvormige steden met zones voor industrie, landbouw en woningen waren baanbrekend. Hij benadrukte lokaal beheer van grond voor het algemeen belang.
2
Naarmate steden en hun uitdagingen zich ontwikkelden, evolueerden zowel het concept van de Tuinstad als de missie van IFHP. In de twintigste eeuw en aan het begin van de eenentwintigste eeuw organiseerde IFHP wereldwijde congressen, waarin steeds meer regio’s en visies werden vertegenwoordigd. Hoewel de Tuinstad in het begin van de 20e eeuw een hoeksteen van stadsplanning was, verschoof de invloed ervan naarmate urbanisatie nieuwe vormen aannam. Suburbanisatie, bijvoorbeeld, putte inspiratie uit Howards idealen, maar week sterk af van zijn oorspronkelijke visie van strak geïntegreerde stedelijke en landelijke gebieden. Ook IFHP evolueerde van een beweging gericht op Howard’s ideeën naar een breder platform dat nu inspeelt op de diverse en complexe uitdagingen van hedendaagse urbanisatie.
Samenwerking en Kennisuitwisseling
Vandaag blijft IFHP een wereldwijd platform voor professionals, beleidsmakers en stedelijke experts. Het biedt ruimte om kennis, ideeën en oplossingen te delen. Het doel is niet om één visie op stedelijke ontwikkeling te promoten. IFHP integreert diverse perspectieven. Het richt zich op thema’s zoals duurzame huisvesting, klimaatbestendigheid, sociale inclusie en stedelijke gezondheid. Door haar wereldwijde netwerk stimuleert IFHP innovatie in stadsplanning en woningbouw. Dit leidt tot praktische en tastbare verbeteringen.
In Nederland werkt IFHP samen met Vereniging Deltametropool (VDM). VDM richt zich op de uitdagingen van de Nederlandse deltametropoolregio. Het brengt overheden, bedrijven en kennisinstellingen samen. Gezamenlijk ontwikkelen zij oplossingen voor stedelijke en regionale vraagstukken. Deze samenwerking bevordert duurzame stedelijke ontwikkeling en verbetert ruimtelijke strategieën in een grensoverschrijdende context.
De Noodzaak van Aanpasbare Oplossingen
3
IFHP past zich al meer dan een eeuw aan de uitdagingen van urbanisatie aan. De ideeën van Ebenezer Howard blijven relevant. Groene ruimten in steden en een balans tussen industrie en landbouw zijn nog steeds belangrijke uitgangspunten. Nieuwe modellen, geïnspireerd door deze visie, winnen aan kracht. Denk aan de 5-minuten groene lus in Kopenhagen, het 10-minuten Super Block in Barcelona of de 15-minutenstad van Parijs. Dit soort benaderingen tonen hoe steden toekomstbestendig en leefbaar gemaakt kunnen worden.
Nu steden wereldwijd worden geconfronteerd met de onderling verbonden uitdagingen van klimaatverandering, economische druk en veranderende demografieën, is de behoefte aan gedurfde en aanpasbare oplossingen groter dan ooit. Beslissingen van bovenaf worden steeds vaker ter discussie gesteld. Participatieve planning en placemaking staan hoog op de agenda. Dit blijkt uit de betrokkenheid van IFHP bij VN-fora en organisaties zoals de Raad van Europa, de Confédération Française Habitat Urbanisme Aménagement du Territoire et Environnement (COFHUAT) en de Eastern Regional Organisation for Planning and Housing (EAROPH). Deze thema’s vormen ook een belangrijk onderdeel van de jaarlijkse IFHP Finnish Summer School.
Veel burgers voelen zich buitengesloten bij beslissingen over stedelijke transformaties. Hun wantrouwen is niet ongegrond. Het model van particuliere ontwikkelaars voor huisvesting en planning, gebaseerd op de vrije markt faalt. Tegelijkertijd kunnen publieke actoren dit probleem niet alleen oplossen. Een meer participatieve aanpak is nodig om een nieuwe dynamiek te creëren waarin een gevoel van verbondenheid centraal staat.
Gemeenschapsversterking en Contextualisering van de Tuinstad
Op dit punt biedt het Tuinstadconcept opnieuw handvatten om deze kwesties aan te pakken, onder andere door bewoners medeverantwoordelijk te maken voor grondbeheer. Community Land Trusts (CLT's) en coöperaties zijn concrete voorbeelden van collectieve huisvesting. Specialisten benadrukken dat we ons niet moeten richten op één enkele oplossing; de sleutel ligt in een doordachte diversificatie van de huisvestingssector, met gezamenlijke investeringen van private en publieke partijen en structurele betrokkenheid van gemeenschappen. De ideeën bestaan al. Nu is het tijd om te reflecteren over hoe deze op te schalen, met betrokkenheid van alle belanghebbenden. Dit zou wel eens de enige manier kunnen zijn om veerkrachtige stedelijke omgevingen te creëren voor de komende decennia.
4
Het contextualiseren van invloedrijke ideeën zoals de Tuinstad is essentieel. Museum Het Schip heeft een uitstekend instrument gecreëerd om te laten zien hoe dit concept wereldwijd concreet vorm heeft gekregen. De website World Garden Cities promoot tuinsteden als een duurzaam model voor stedelijke ontwikkeling, en biedt informatie over initiatieven, projecten en casestudy's die de voordelen van natuurintegratie in woonomgevingen illustreren. De site benadrukt principes zoals milieuduurzaamheid, gemeenschapswelzijn en innovatieve ontwerpen om steden wereldwijd te inspireren de tuinstad-benadering over te nemen. Daarnaast fungeert de site als een samenwerkingsplatform voor steden, planners en gemeenschappen die geïnteresseerd zijn in deze visie.
Conclusie
Van de eerste visie op Tuinsteden tot de huidige focus op duurzaam stedelijk wonen, is de geschiedenis van ruimtelijke crises en hun oplossingen er één van voortdurende aanpassing. Hoewel de problemen complex en steeds veranderend zijn, ontwikkelen de middelen om ze aan te pakken zich ook voortdurend. Door samenwerking te stimuleren en innovatief denken te bevorderen, blijft IFHP bijdragen aan het vormgeven van duurzame en inclusieve steden van de toekomst.
Om een langetermijnvisie voor stedelijke omgevingen te ontwikkelen, is het essentieel om het verleden te begrijpen en 150 jaar geschiedenis van moderniteit met elkaar te verbinden.
Illustraties:
1. Port Sunlight in Liverpool. Bron: Graham Allan, A Hundred Years at the Global Spearhead: A Century of IFHP 1913-2013 (2013).
2. 10th World Congress Session in Amsterdam; IFHP Executive committee 1950. Bron: Graham Allan, A Hundred Years at the Global Spearhead: A Century of IFHP 1913-2013 (2013).
3. 46th World Congress in Rotterdam in 2000. Bron: Graham Allan, A Hundred Years at the Global Spearhead: A Century of IFHP 1913-2013 (2013).
4. IFHP x VDM Rotterdam Convening 2024. Bron: IFHP’s eigen collectie.
