Zaanhof
Amsterdam, Netherlands

Ruim een eeuw geleden bouwden de architecten van de Amsterdamse School prachtige wooncomplexen voor arbeiders in de Spaarndammerbuurt van Amsterdam. Schoonheid, ruimte en groen waren belangrijke uitgangspunten. Vlak naast het beroemde 'Het Schip' van Michel de Klerk bouwde architect Herman Walenkamp de Zaanhof: een prachtige, bijna dorpse wijk, waar bewoners konden ontspannen na het werk in de fabriek of in de haven.

Woningwet
Het belangrijkste stuk regelgeving dat invloed had op de slechte woonsituatie in Amsterdam was de Woningwet van 1901. In deze woningwet stond onder andere dat Amsterdam uitbreidingsplannen moest maken om de inwoners te huisvesten. Voor het nog onbebouwde deel van de Spaarndammerbuurt, waar nu de Zaanhof staat, werd in 1912 een uitbreidingsplan opgesteld door de esthetisch adviseur van Publieke Werken J.M. van der Meij.

De Zaanhof werd ontworpen als een rechttoe rechtaan straat met aan weerszijden een rechthoekig, gesloten blok huizen van vier verdiepingen. Toen dit plan in 1913 in de gemeenteraad kwam, werd het zwaar bekritiseerd. Het toenmalige socialistische raadslid Floor Wibaut wilde dat het plan werd gewijzigd, zodat het mogelijk werd om huizen van slechts twee verdiepingen te bouwen in plaats van huizen van vier verdiepingen. Als gebouwen overal vier verdiepingen hoog zouden zijn, zou er dezelfde zorgwekkende dichtheid ontstaan als in de overvolle Jordaan of de Pijp. Buurten als deze waren van zo'n slechte kwaliteit dat deze huizen bekend stonden als menselijke pakhuizen.

Engelse voorbeelden
Wibaut verwees naar voorbeelden in Engeland en merkte op dat een aantal Duitse steden zich ook in dezelfde richting bewoog. Hij noemde expliciet als voorbeeld White Hartlane Estate in Londen, waarvoor in 1911 een uitbreidingsplan met een lagere dichtheid was gemaakt. Het ontwerp van deze buitenwijk (tegenwoordig bekend als Tower Gardens) was sterk beïnvloed door de tuinstadbeweging van Ebenezer Howard.

Het resultaat is de Zaanhof: een binnenring van lage woonblokken met twee verdiepingen en een (nooit voltooide) school, gelegen rond een speeltuin en weelderig groen. Rondom de binnenring ligt een hogere buitenring bestaande uit huizen van drie en vier verdiepingen (gebouwd in opdracht van het Protestants Patrimonium).

De invloed van Zaanhof
Keppler beschouwde laagbouw als de ideale constructie voor arbeiderswoningen. Dit creëerde zogenaamde 'oases van rust' voor de arbeiders. Het plan Zaanhof zou de basis leggen voor veel tuindorpen in Amsterdam, vooral in Amsterdam Oost en Noord.