Crespi d'Adda
Capriate San Gervasio, Italy

Het Italiaanse Crespi d'Adda is een uitstekend voorbeeld van 19e en vroeg 20e-eeuwse bedrijfssteden.

Type tuinstad:	Fabrieksdorp

Land:	Italy
Plaats:	Capriate San Gervasio
Bouwjaren:	1878 Start construction

Opdrachtgever:	Cristoforo Benigno Crespi
Vervaardiger:	Ernesto Pirovano Ernesto Pirovano (1866-1934) was een Italiaanse architect die vooral in het gebied Milaan-Bergamo werkte. Voor de industrieel Cristoforo Benigno Crespi ontwierp hij meerdere gebouwen, voordat hij werkte aan het stedenbouwkundig en architectonisch ontwerp van de bedrijfsstad Crespi d'Adda.

Beschermd stadsgezicht:	Ja
Toelichting:	Crespi d'Adda staat sinds 1995 op de lijst van werelderfgoederen van de UNESCO. Daarnaast heeft de stad verschillende niveaus van bescherming: nationaal, regionaal en lokaal.
Algemene staat van de tuinstad:	Goede staat

Algemene beschrijving

In 1869 kocht Cristoforo Benigno Crespi, een textielfabrikant uit Busto Arsizio, het 1 kilometer lange dal tussen de rivieren Brembo en Adda in Lombardije, tussen Milaan en Bergamo. Hier installeerde hij een moderne katoenspinnerij aan de oever van de Adda.

Crespi kan gezien worden als een van de verlichte industriëlen van de 19e eeuw, die de behoeften van de arbeiders wilde verbeteren. De nederzetting die hij liet bouwen werd in 1878 gebouwd, vlak naast de katoenfabriek. In 1889 begon Cristoforo's zoon Silvio Benigno Crespi als directeur in de fabriek te werken. Onder zijn leiding bereikte de stad zijn uiteindelijke vorm aan het eind van de jaren 1920.

Omstreeks 1906 werd een waterkrachtcentrale gebouwd in Trezzo, aan de rivier de Adda, een paar kilometer stroomopwaarts. Het dorp Crespi d'Adda werd het eerste Italiaanse dorp met moderne openbare verlichting.

De plaats bleef tot de jaren zeventig in handen van één bedrijf, waarna veel gebouwen werden verkocht aan particulieren. In 2004 stopte de fabriek met de productie van katoenentextiel. In 2013 werd het voormalige katoenfabriekscomplex gekocht door ondernemer Antonio Percassi, met de bedoeling het te gebruiken als hoofdkantoor van zijn bedrijven.

Vista di Crespi dAdda Crespi d'Adda panorama (Paul Verheul, 2023)

Architectuur / Stedenbouw

De hele architectuur en stadsplanning (behalve de eerste spinnerij, die werd gemaakt door ingenieur Angelo Colla), werd ontworpen door architect Ernesto Pirovano. Ongeveer vijftig jaar lang leidde Pirovano, geholpen door ingenieur Pietro Brunati, de bouw van het dorp.

De fabriek ligt langs de rivier, naast het kasteel van de familie Crespi. De huizen van de arbeiders, geïnspireerd op Engelse architectuur, staan in een rechthoekig raster van wegen ten oosten van de fabriek. De huizen waren meergezinswoningen, elk met een eigen tuin.

In het zuiden staat een groep villa's voor klerken en directeuren. De huizen van de arts en de priester kijken vanaf een heuvel uit over het dorp, terwijl de kerk en de school naast elkaar staan tegenover de fabriek.

Naast huizen had het dorp ook sociale voorzieningen zoals een ziekenhuis, een school, een theater, een begraafplaats, een brandweerkazerne, een wasplaats en een kerk.

Bewoners en de Community

Het dorp wordt tegenwoordig bewoond door een gemeenschap die grotendeels afstamt van de oorspronkelijke arbeiders.

Recente ontwikkelingen

Het feit dat de fabriek tot vrij recent functioneerde, samen met de geïsoleerde ligging van Crespi d'Adda, heeft ervoor gezorgd dat er niet veel veranderd of aangepast is. Dit geeft het stadje een opmerkelijk gevoel van authenticiteit.